Bullshit Jobs, door David Graeber

De Cultureel Antropoloog David Graeber wordt opgevoed door communistische ouders, is zelf een anarchist die bij de anti-kapitalistische Occupy actief is geweest en heeft als gevolg van al deze kenmerken, nog nooit een commecieel bedrijf van binnen gezien. Hoe is deze professor in de antropologie dan toch in staat geweest, een boek over nutteloos werk te schrijven, dat wereldwijd een hit is en waar zeer velen, inclusief NRC-lezers, zich in herkennen?

Naar aanleiding van vorige artikelen over nutteloze banen, krijgt David Graeber zoveel emails over nutteloze banen toegestuurd, dat een echte sociaal-wetenschappelijke theorie over nutteloze banen gemaakt kan worden en er al weldra een echt boek over nutteloze banen op de plank ligt.

De sociaal wetenschappelijke theorie over nutteloze banen laat helaas te wensen over. De schrijver maakt een indeling in bullebakken, oplapwerkers, afvinkers en opzichters. Bij elke categorie beschrijft hij met voorbeelden, waarom deze banen onzinbanen zijn. Zoals gewoonlijk bij linkse wetenschappers, kijkt David Graeber alleen met een kritisch oog naar de westerse kapitalistische samenleving en laat hij een brede wereldwijde kijk op de zaak achterwege. '

Tibetaanse Monnik
Wat denken we bijvoorbeeld over Tibetaanse monniken, die bedelend langs de huizen gaan en geen productieve bijdrage aan de samenleving leveren? Hoe beoordeelt de geachte antropoloog het arme land Egypte, met een van de tien grootste legers van de wereld. Worden deze banen ook als 'bullshit jobs' ingeschaald? Het kapitalisme is juist zo succesvol, omdat de arbeidsproductiviteit zo hoog is.

Het is een buitengewoon interessant boek, omdat het ons weer even met de neus op te feiten drukt:  Je kan wel een baan hebben, maar is het ook zinvol werk wat je doet? Het is al bekend, dat sommige taken die je tijdens het kantoorwerk uitvoert, onzinnig of nutteloos zijn. Zo schrijf ik regelmatig 'business cases' , die zonder gelezen te worden in een la verdwijnen. Toch moeten deze rapporten geschreven worden, vanwege 'compliancy' . Toch beschouw ik mijn baan niet als onzinbaan, omdat ik er geld voor krijg. Zolang er mensen zijn die geld willen uitgeven voor een ongelezen 'business case' , heeft het ook zin er een te schrijven.

Kritiek
Twee serieuze kritiekpunten, zijn er op de nutteloze banen theorie te geven:

1) We leven in een hoog-productieve laat-kapitalistische samenleving, die een enorme rijkdom produceert. Deze samenleving is alleen mogelijk geworden door onzinbanen uit het verleden uit te bannen. Onzinbanen in de Middeleeuwen zijn de adel en de geestelijkheid. Alleen de boeren zijn in die periode productief. Later, in de negentiende eeuw wordt het werk van de boeren gemechaniseeerd door machines, waardoor de welvaart pas echt uitbreekt. Het weven in de weefstoel op de boerderij wordt dan een onzinbaan. Elke periode van de geschiedenis kent zijn onzinbanen en het is de taak van de automatiseerder en de revolutionair die uit te bannen.

2) Het probleem van de leden van de westerse middenklasse is niet zozeer het hebben van een onzinbaan, zoals het nutteloos 'copy-and-pasten' van informatie die niemand leest. De snelle automatisering en robotisering van het werk zorgt er juist voor dat repeteerbaar werk verdwijnt. Was je vijftien jaar geleden nog een gerespecteerd medewerker met een levenslange baangarantie bij de bank, sta je nu anno 2018 op straat, omdat een simpele bankautomaat jouw werk 7*24 uur zonder haperen uitvoert.

De oplossing
De occupy-activist zou de occupy-activist niet zijn als hij niet met een hele simpele oplossing zou komen: Het basisinkomen. Dat zouden ze wel willen, de uitkeringstrekkers, de academici en de activisten. Gewoon lekker gratis geld krijgen, zonder dat iemand zegt dat je er iets voor moet doen. Het hele productiviteitsdenken en de efficiency, die al twee eeuwen zorgt voor stijging van welvaart, in een keer over boord gooien. Opvallend is wel, dat de overheid dat basisinkomen moet uitkeren.

Het is staats-georienteerd overheidsdenken, een anarchist onwaardig, dat tot dit idee komt. Er is heel veel kritiek op de huidige kapitalistische samenleving te geven, maar tegelijkertijd is het gevaarlijk hem af te breken.