Het definitieve einde van de ideologie

De Corona crisis zal niet alleen een wereldwijde economische crisis veroorzaken, die zijns gelijke in de moderne tijd niet kent. Tevens zal deze crisis diepgravende veranderingen in het Nederlandse politieke landschap veroorzaken. Zullen de Nederlandse partijen zich definitief niet meer op een ideologie baseren? Tenslotte hebben we een crisis te managen, zoals Mark Rutte geïrriteerd tegen Thierry Baudet zei en dan kan je niet over allerlei lastige onderwerpen blijven discussieren. Om dat te kunnen checken, zou je eerst moeten weten welke ideologie er eigenlijk nog bestaat.

De sociaal-democratische PvdA was ooit één van de meest ideologische partijen en kwam op voor de werkende klasse. Nadat veel doelen bereikt waren schudde de PvdA in 1995, onder leiding van Wim Kok, de ideologische veren af en schoof op naar het midden.

De VVD is eigenlijk geen partij met een ideologie, maar bestuurt het land zoals de VVD-leden een tennisclub zouden besturen. Er moet een afrastering om het terrein, maar we zetten het hek open, omdat we "zo lekker open naar de wereld willen staan".

Het CDA bestaat uit partijen die oorspronkelijk, 150 jaar geleden, tegen het liberalisme en de Franse Revolutie waren. Een conservatieve partij dus, maar in tegenstelling tot de zusterpartijen in Duitsland, is dat conservatieve er nu wel van af. Aangezien Nederland ook geen agrarisch land meer is en de mensen niet meer naar de kerk gaan, slinkt de aanhang zienderogen.

Alle andere partijen zijn in feite satellietpartijen van deze, vroeger zo grote, drie ideologische partijen. Doordat wij geen kiesdrempel hebben, kunnen allerlei kleine marginale en client-patroon-gebaseerde partijtjes in het parlement komen. Daarmee de parlementsleden een goed pensioen toekomende. DENK, dierenpartij, 50Plus, SGP en Christenunie hebben eigenlijk geen bestaansrecht. De standpunten van deze partijen kunnen gemakkelijk door de grote drie gepresenteerd worden.

Doordat de partijen de neiging hebben naar het midden op te schuiven en alles onder elkaar in het partij-kartel te verdelen, ontstaat er een middelpuntvliedende kracht en kunnen radicalere partijen zoals SP, PVV en FvD floreren en gedijen. Kiezers die iets anders willen, stemmen op deze partijen.

De voordurende keuze voor grote coalities, waarin allerlei op zich tegengestelde belangen vertegenwoordigd zijn, zorgt er voor, dat we voorlopig van deze radicalere varianten geen afscheid kunnen nemen. De voormalige Bundeskanzler Kohl heeft er al voor gewaarschuwd, toen hij zei dat de radicale partijen een kans krijgen als er niets meer te kiezen is.

Het liberalisme (VVD) is ontstaan toen de macht van de koning werd verminderd. De Christen-democratie is ontstaan als reactie daarop. De PvdA is ontstaan toen de arbeiders aan de macht wilden komen. De enige partij die door boomers, als reactie op de '68 revolte, is opgericht, dat is de D66. Helaas zijn alle goede idealen van D66 vervlogen en gesmolten als sneeuw voor de zon: Gekozen burgemeester, referenda en districtenstelsel. De zittende macht van de oude ideologische partijen kon zelfs deze kleine ingreep in de bestaande orde niet aan, bang als zij is de macht te verliezen.

Na 1968 is er eigenlijk parlementair politiek gezien, niets nieuws meer ontstaan. Het is terugkijken, de boel draaiende houden en alle nieuwe partijen wegbijten uit de politieke arena. De vraag is eigenlijk wat de economisch/maatschappelijk ontwikkeling is die nu nog een breuklijn in de samenleving kan veroorzaken? Nu de inkomens en banen op het spel staan en veel mensen niet weten hoe ze de volgende maand aan eten moeten komen, gaat het wel eindelijk weer ergens over.

Een trend die al sinds de Tweede Wereldoorlog doorzet en veel banen heeft gekost, is de globalisering. Sinds de jaren zestig is de productie van textiel, schepen en auto's langzamerhand Nederland verdwenen. De grenzen staan open. De Europese eenwording is in ieder geval economisch voortgeschreden. Deze ontwikkeling kent winnaars en verliezers. Het politieke landschap wordt in grote mate verdeeld door  de vraag of een partij de winnaars of de verliezers van de globalisering vertegenwoordigt. De PVV en SP vertegenwoordigen beide de verliezers. Groenlinks en D66 vertegenwoordigen de winnaars van  de globalisering. Niet voor niets alle vier relatief jonge partijen.

Een andere trend is de automatisering en digitalisering. Bedrijven als Über, Booking.com, Google en Microsoft introduceren een revolutionair nieuwe bedrijfsvoering, waarbij ICT en webportals niet langer ondersteuning van het bedrijfsproces zijn, maar zelf het product vormen. Er worden miljarden in deze nieuwe business verdiend. Miljarden die door falende belastingwetgeving en neo-liberaal beleid geheel in het buitenland terechtkomen. Wie zijn de winnaars en wie zijn de slachtoffers van deze nieuwe trend?

Vreemd genoeg worden de lage inkomens en laag-geschoolden niet door de digitalisering getroffen. Schoonmakers, Mac-Donalds medewerkers, pakjesbezorgers en koeriers heeft de samenleving nog steeds nodig. Het is werk dat niet geautomatiseerd en geoffshored kan worden. De grote klappen vallen in de middenklasse. Het werk van managers, boekhouders, en administrateurs wordt geautomatiseerd. Door de Corona crisis krijgen de middenstanders ook nog eens klappen. Het is de vraag wie deze verliezers gaat vertegenwoordigen. Deze groep mensen heeft lange tijd voor zichzelf gezorgd en zijn geen natuurlijke achterban van CDA of PvdA.

De scheidslijn in de politiek gaat er nu om wie de globalisering en digitalisering bevordert en met welke middelen. Door middel van grote staatsinvloed of zijn er nieuwe inzichten die we nog niet eens kennen?