Boekrecensie: Marc Wildemeersch; George Orwell's Commander in Spain

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) verloor een hele generatie Nederlandse anarchisten en trotzkisten haar onschuld. Alvorens naar Spanje af te reizen, om de republikeinse Spaanse regering te helpen bij de strijd tegen het fascisme van Franco, Hitler en Mussolini, vonden in Nederland onder de anarchisten al heftige discussies plaats. Is het wel gerechtvaardigd dienst te nemen in een leger van een vreemd land, als je in Nederland al jaren voor dienstweigering hebt gepleit? Deze discussie werd na de Tweede Wereldoorlog op het kampeerterrein 'Tot Vrijheidsbezinning'te Appelscha voortgezet.

Eigenlijk hebben de Spaanse burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog deze anarchistische generatie van haar idealen beroofd. De strategie van geweldloze weerbaarheid en dienstweigering bleek niet opgewassen tegen het brute geweld van Hitler en Stalin. In 1939 leden de trotzkisten en anarchisten in Spanje al een pijnlijke nederlaag, toen Stalin zich met de burgeroorlog ging bemoeien en de leden van de POUM liet martelen en doodschieten. In de jaren daarna konden leden van deze socialistische groeperingen ook niet veel meer doen dan onderduiken.

Te midden van dit gebeuren speelt het verhaal van George Kopp zich af. Marc Wildemeersch beschrijft dit vat vol tegenstrijdigheden in zijn boek "George Orwell's commander in Spain" (In de Knipscheer 2013). De titel zegt het eigenlijk al een beetje: Georg Kopp vocht samen met George Orwell aan het front van de Spaanse burgerloorlog. Zijn leven lang heeft George Kopp verhalen en verzinsels over zijn achtergrond verteld. Zelfs een nauwkeurige studie door Marc Wildemeersch kan de gehele waarheid niet volledig aan het licht brengen. George beweert de Belgische nationaliteit te bezitten, heeft in het Belgische leger gevochten en produceerde munitie voor de Spaanse regering. Zelfs George Orwell gelooft niet alles, maar deze verhalen bezorgen George wel een hoge positie binnen het Spaanse republikeinse leger. 

Als ik vroeger tijdens de Pinksterlanddagen in Appelscha aan een oud-Spanje-strijder vroeg, waarom hij in Spanje gevochten had, kwam er altijd een sterk ideologisch later ingekleurd verhaal over de strijd voor socialisme en tegen het fascisme. Moedig en eervol natruurlijk, maar het verhaal van George Kopp  laat zien dat persoonlijk motieven ook een belangrijke rol in een mensenleven spelen. Daarbij is niet altijd duidelijjk of de persoon in kwestie zijn eigen psyche en motivatie altijd goed weet te doorgronden. 

George Kopp kon als kind van Russische ouders in België, zijn draai in de burgerlijke samenleving niet goed vinden. Hij was weliswaar getrouwd en had vijf kinderen, maar na zijn scheiding raakte hij failliet en vluchtte min of meer naar Spanje om zich bij de republikeinen aan te sluiten.  Later zou hij vertellen dat zijn vrouw bij de geboorte van zijn vierde kind was gestorven. Zijn leven lang heeft George Kopp gesleuteld aan zijn legende en vertelde altijd het verhaal dat het beste in de gegeven situatie uitkwam. In werkelijkheid was hij ook een zeer veelzijdige man: salesman, oplichter, uitvinder, militair en trouwe kameraad van George Orwell. Hoewel dat laatste vooral door de verliefdheid op Orwell's vrouw gemotiveerd werd. 

Na de val van het republikeinse leger in Spanje konden George Orwell en zijn vrouw rustig in Marokko uitrusten. De strijd in Spanje was geëindigd in een desillusie en ze wilden er niets meer mee te maken hebben. Ze zorgden ervoor dat George Kopp niet naar Marokko zou komen. George Kopp moest overleven en hielp de Franse Vichy-regering. Eigenlijk hielp hij dus de vijand. Hij deed er echter van alles aan om weer aan de juiste kant van de geschiedenis te komen en meldde zich bij de Britse geheime dienst M15, als dubbelspion. Later zou Kopp als geheim Engelse agent nog operaties in het bezette Europa uitvoeren.

Waarom is dit boek nu zo belangrijk voor mij en schrijf ik er een recensie over? Het is natuurlijk interessant om als oud-anarchist te lezen over de strijd in Spanje, maar dat is slechts een bijkomstigheid. Marc Wildemeersch is bezig een biografie over de Provo en Kabouter Roel van Duijn te schrijven. Is deze Belgische schrijver wel bekwaam en geïnformeerd genoeg over onze held van de roerige jaren zestig te schrijven?  Kan Wildemeersch het typische Nederlandse jaren zestig verzet wel in woorden vangen?

Ik hoop dat Marc Wildemeersch, als hij over Roel van Duijn schrijft, ook dan weer de pychologische achtergronden en persoonlijk motieven van Roel van Duijn weet weer te geven. Wat maakte hem nou tot de initiator van alles wat de jaren zestig ons gegeven hebben?  Ik denk dat het een interessant boek gaat worden.