Het utopiesyndroom

Het Utopiesyndroom
door KeesjeMaduraatje

In het extremistische politieke spectrum zijn twee types mensen aan te treffen die in hun psychische gesteldheid schijnbare tegenpolen zijn: de "Verschrikkelijke Veréénvoudiger" en de Utopist. De Verschrikkelijke Veréénvoudiger is degene die een werkelijke moeilijkheid voor onwerkelijk verklaart. De Utopist is iemand die onmogelijke oplossingen voor mogelijk houdt. Deze uitersten lijken in die zin op elkaar, dat beide naar een probleemloze wereld streven. De eersten door te ontkennen dat er een probleem is, de ander door onoplosbare problemen als oplosbaar te beschouwen. (1)

Veel mensen denken dat hun politieke overtuiging beïnvloed wordt door wat er in de buitenwereld ("de maatschappij") gebeurd. Ze moeten wel extreem zijn, omdat de "neo-liberale kliek" de wereld overheerst en de "sociaal zwakkeren" geen kans geeft. Slechts weinigen zien in dat hoe iemand zich voelt en zijn politieke overtuiging tot uiting brengt veel meer te maken heeft met de manier waarop hij denkt. Doordat iemand zelf niet aan zijn eigen eisen voldoet projecteerd hij het falen op de buitenwereld en past zijn politieke denken aan. Doordat het denken beheerst wordt door afgunst gevoelens, jalouzie en haat wordt een objectivering teweeg gebracht die door abstract denkende mensen als "klassenstrijd" in de huidige tijd als "anti-globalisme" wordt geformuleerd. (2) De minder goed opgeleide activist vat zijn gefrustreerde gevoelens éénvoudige samen onder het motto"Macht Kaputt was Euch Kaputt macht". Zich niet realiserende dat het vooral zijn eigen onverwerkte haatgevoelens zijn die hem kapot maken.

Het Utopiesyndroom wordt pas ziekelijk als iemand overtuigd is dat hij een definitieve, alomvattende oplossing heeft gevonden (of athans kan vinden). Wie eenmaal voor dit idee is gevallen, zal consequent proberen zijn oplossing door te zetten-want als hij dat niet ded, moest hij tegen beter weten zijn ware ik verloochenen. Er zijn drie varianten van het Utopiesyndroom te onderscheiden:

1) Het introjectieve
In de vorm van een smartelijk en intens zelfverwijt: ik zou een rijk en intens leven moeten lijden, in plaats daarvan leid ik een saai en alledaags bestaan.De resultaten zijn vervreemding, neerslachtigheid en nihilistische wereldbeschouwingen. Ook hoort hier het dropping out bij, dat wil zeggen een vermoeide adolescente resignatie, ook oblomovisme genoemd. Veelal leven deze mensen met Oblomovisme op kosten van hun ouders of hebben een bijstand uitkering. De gedachte aan deze afhankelijkheid van de staat roept angst- en haatgevoelens op die leiden tot een fantasie van algemene ondergang. (3)

2) It is better to travel hopefully then to arrive

Deze vorm van utopie heeft een zekere charme en gaat ervan uit dat door het leven uit te stellen het reizen extra leuk wordt. De strijd voor een rechtvaardige samenleving is leuker dan er in wonen. De eeuwige student, de perfectionist, en de steeds op het laatste ogenblik falende zijn voorbeelden van deze vorm van utopie. In feite leeft een groot deel van de "jeugd" tussen 20 en 37 op deze manier en vieren een uitgestelde volwassenheid. Koot en Bie hebben deze figuur uitgebeeld met de typetjes: Oudere Jongere/ Jongere Oudere in de persoon van Koos Koets.(4)

3) Projectief
De derde vorm van het Utopiesyndroom is echt gevaarlijk en wie hierdoor wordt bezocht waant zich in het bezit van de waarheid . Hij heeft niet alleen de sleutel van de wereld in handen, maar is ook moreel verplicht om al het kwaad de wereld uit te helpen. In de veronderstelling dat de waarheid, mits ze maar duidelijk en luid genoeg wordt verkondigd, alle mensen van goede wil moet overtuigen , zal hij aanvankelijk de profeet gaan uithangen. Leidt dit echter niet tot het gewenste succes, dan ligt de schuld bij degenen die verstokt zijn en zich afsluiten voor de waarheid. Daarmee is de weg vrij voor verkettering (demonisering) van de ander en in het uiterste geval ook van zijn uitroeiing. (vergelijk: Volkert van der Graaf)

Een ander kenmerk van deze vorm van utopisten is dat de schuld consequent bij de ander wordt gelegd: "Wij door het systeem ziekgemaakte figuren" zoals een patientenkollektief het noemde.
De verassend alledaagse oplossingen die worden aangeprezen kenmerken zich door een bewust anti-historische opstelling van de aanhangers. Men wil niets weten van de mislukkingen uit het verleden. (In de Sovjet-Unie heerste staatskapitalisme inplaats van écht socialisme). Dat bespaart niet alleen pijnlijke vergelijkingen tussen de eigen tactiek en de bruine knokploegen uit de dertiger jaren, maar heeft ook het voordeel dat men de eigen moeilijkheden en de beklagenswaardiger toestand van de wereld als een nooit eerder gepasseerde rampspoed kan beschouwen.

Dat 70 jaar na de Russische Revolutie de klassenloze samenleving nog niet is bereikt, betekend voor de overtuigde Internationale Socialist alleen maar dat de zuivere leer in onzuivere handen is gevallen. Karl Popper heeft in 1947 er al voor gewaarschuwd dat utopische oplossingen in de praktijk noodzakelijkerwijze tot onderdrukking leiden.

Noten:
[1] uit: Het kan anders van Paul Watzlawick e.a. , 1974, Sociale Bibliotheek, blz 68 e. v.
[2] uit: Gebruik toch je verstandAlbert Ellis, Intermediair 23e jaargang 7 Augustus 1987
[3] uit: Het kan anders van Paul Watzlawick e.a. , 1974, Sociale Bibliotheek, blz 69 e. v.
[4] uit: Het kan anders van Paul Watzlawick e.a. , 1974, Sociale Bibliotheek, blz 70 e.v.