Polarisatie en radicalisering in Nederland

0.2.4 Links radicalisme
Links radicalisme was geen onderwerp in de Trendanalyse 2008. Het onderhavige
rapport brengt de links radicale stromingen en formaties in kaart. Recente wetenschappelijke
literatuur is nauwelijks voorhanden. Over enkele ‘single issues’ die (extreem)
links tot zijn aandachtsgebied rekent, zoals verzet tegen het Nederlandse
asiel- en vreemdelingenbeleid, de strijd voor dierenwelzijn en dierenrechten, of de
kraakbeweging zijn de afgelopen jaren enkele (wetenschappelijke) studies verschenen.
De twee eerstgenoemde ‘single issues’ waren eveneens onderwerp van recente
analyses van de AIVD. Niettemin mag gesteld worden dat de informatiepositie met
betrekking tot links radicalisme als sociaal verschijnsel verbetering behoeft.
Er is in 2009 op een drietal gebieden sprake van ontwikkelingen met betrekking tot
links radicalisme. Ten eerste is er in 2009 in links radicale kringen sprake van een
verharding van de confrontatie met tegenstanders, in het bijzonder de antifascisten,
anarchisten enerzijds, extreemrechts anderzijds. Groeperingen en formaties die zich
richten op antifascistische actie maken gebruik van intimidatie. Veel extreemrechtse
demonstraties – die over de afgelopen jaren in aantal gestaag toenemen – vallen
samen met extreemlinkse, antifascistische tegendemonstraties en/of verstoringsacties.
Onderwerpen als kraken en dierenleed worden door autonome neonazistische
formaties ‘overgenomen’. Niet alleen uit extreemrechtse hoek, maar ook en traditioneel
vanuit antifascistische hoek wordt daar kritisch op gereageerd. Internet wordt
door antifascisten gebruikt om informatie te verwerven, verslag te doen van acties,
campagnes te voeren, maar ook om foto’s te tonen van en informatie te verstekken
over (vermeend extreemrechtse) personen. Behalve onder antifascisten is ook onder
krakers sprake van toenemend geweld, dreiging en vernieling.

Bij acties zijn buitenlandse activisten die kraken en een zekere mate van ervaring en gewenning hebben als het gaat om gewelddadige confrontatie met de politie betrokken. Linkse radicalen
zetten zich af tegen de (in de media zeer zichtbare) houding van de PVV ten aanzien
van de islam en de moslims, met het argument dat parlementair links, noch de bestaande
rechtsorde een afdoend weerwoord heeft op de culturele én etnische polarisatie
die de PVV in hun ogen nastreeft. De toegenomen (en gepercipieerde) zichtbaarheid
in de afgelopen jaren van zowel extreemrechtse formaties, als de PVV, én
het gegeven dat extreemrechtse formaties zich in toenemende mate bewegen op terreinen,
zoals dierenleed, kraken, softdrugs(legalisatie), die links tot zijn maatschappelijk
actiegebied rekent, zouden ten grondslag kunnen liggen aan de frequenter en
IVA beleidsonderzoek en advies 17
grimmiger confrontatie tussen links en rechts. Dat er sprake is van een kennelijke
voedingsbodem voor polarisatie is evident.
In de tweede plaats profileren radicaal linkse formaties zich in 2009 in toenemende
mate op zogeheten ‘single issues’. De ‘grote ideologie’ heeft in de praktijk plaats gemaakt
voor ‘kleine verhalen’. Extreemlinks richt zich in toenemende mate op een
aantal specifieke ‘issues’ en/of ‘targets’. Tussen deze aandachtsgebieden is sprake
van ‘cross over’ van tactieken, vermoedelijk ook van personen. Behalve voor de antifascistische
actie geldt dat vooral voor het verzet tegen dierproeven, de reactie op
het Nederlandse asiel-, en vreemdelingenbeleid, alsmede het verzet tegen islamofobie.
De actie tegen het asiel- en vreemdelingenbeleid betreft verzet tegen (uitbreiding
of nieuwbouw van) detentiecentra voor illegalen en ondersteuning van illegale vluchtelingen.
Vooral anarchisten lijken zich op dit gebied te manifesteren. Men hanteert in
toenemende mate de tactieken van ‘anti-imperialisten’ uit de jaren tachtig en van de
huidige dierenrechtenactivisten (‘autonome celvorming’, ‘home visits’ en ‘naming &
shaming’ (via internet)). Formaties van individuele activisten of extremisten zijn onder
gelegenheidsnamen betrokken bij diverse acties tegelijkertijd. Individuele linkse activisten
en extremisten zijn veelal niet binnen één groep, rond één thema actief. De
betekenis van het internationale netwerk van personen en formaties moet hierbij niet
worden onderschat.

Een derde ontwikkeling, ten slotte, is dat de tactieken van radicaal links in 2009, zoals
hiervoor al is aangegeven, herijkt worden. Het extreemlinkse activisme en extremisme
lijken terug te grijpen op klassieke, maar effectieve en lastig te pareren modi
operandi, veelal met gebruikmaking van internet, webforums, et cetera. De selectie
van zowel primaire als secundaire doelwitten, een bekende modus operandi uit de
wereld van dierenrechtenactivisten en –extremisten, komt nu ook vaak voor bij actievoerders
(dikwijls uit de anarchistische stroming) die zich verzetten tegen het asielen
vreemdelingenbeleid. Onder antifascisten, een deel van de socialistische stroming,
en vertegenwoordigers van ‘nieuwe sociale bewegingen’ die actief strijd voeren
tegen dierproeven, voor het milieu en een betere verdeling van rijkdom en armoede
in de wereld (en daar geweld in meer of mindere mate niet bij schuwen) blijft men
enerzijds binnen het klassieke repertoire van (soms gewelddadige of op geweld uitlopende)
demonstraties en verstoringsacties. Anderzijds kiest men voor kleinschalige,
niet-organisatiegebonden en professioneel georganiseerde wijzen van opereren,
die in toenemende mate gericht zijn tegen personen en die ingrijpen op de privésfeer
van die personen. Het lijkt er op dat zich een onderscheid begint af te tekenen tussen
extreemlinks activisme dat zich als een maatschappelijke tegenbeweging wil manifesteren
en even zichtbaar – zij het op een andere manier – zou willen zijn als extreemrechts
en de PVV enerzijds, en anderzijds een extreemlinks extremisme dat
zich ‘ondergronds’ bezighoudt met vermoedelijk illegale acties. Beide groepen gaan
terug op de verschillende stromingen binnen extreemlinks als sociaal fenomeen. De
laatstgenoemde groep extremisten – de omvang van de groep is op basis van openbare
bronnen niet vast te stellen, maar lijkt beperkt – is op het ogenblik overwegend
actief tegen dierenleed en tegen het asiel- en vreemdelingenbeleid.
Polarisatie en radicalisering 18 in Nederland
In de Nederlandse media kon het activisme van (extreem)links lange tijd op een bepaalde
mate van begrip rekenen. Na de moord op Pim Fortuyn kwam daar verandering
in. Gedurende een periode van ongeveer vijf jaar kwam (extreem)links activisme
in een ander daglicht te staan. Vooral de discussie die losbarstte naar aanleiding
van de Duyvendak-affaire medio 2008 bracht in dit opzicht een kentering teweeg. Die
verschuiving is in 2009 van invloed op niet alleen de toegenomen aandacht voor extreemlinks,
maar ook op de (zelf)positionering van en de beeldvorming over extreemlinks.
Veel gewone Nederlanders hebben (als zogenoemde ‘reaguurders’ op internet)
in 2008 en 2009, naar aanleiding van de Duyvendak-affaire overheid en media verweten
dat ze links en rechts langs verschillende meetlatten hadden gelegd. Die stem
is in de rechts georiënteerde media, politieke partijen en bewegingen opgepakt en
versterkt.