Van Spoetnikker tot bakfietsmoeder; Het wondere leven van Anna Steijn

Het boek  "Hallo Witte Mensen", geschreven door de Russisch-Kameroense schrijfster Anousha Nzume, doet veel stof opwaaien. Alleen de titel laat het bloed van de rechtgeaarde conservatieve blanke man al koken. Wat wil ze van ons afpakken, wat nooit van ons was? Wat is er nu weer te zeiken, na de verschrikkelijke Zwarte Piet discussie? Vele parodieën op het boek zijn al in omloop: "Hallo Zwarte Mensen" van Jan Dijkgraaf; "Hallo Negers" en vele andere grappen en grollen.

Anna Steijn
Wie is eigenlijk Anousha Nzume? Voor 2001 had nog niemand ooit van haar gehoord en dat is ook geen wonder, omdat de Amstelveense cabaretière door het leven ging onder de naam Anna Steijn. Geenstijl neemt haar enorm kwalijk, dat ze haar naam heeft veranderd naar Anousha Nzume,

Tijdens een interview met de Volkskrant geeft Anousha toe, dat Anna Steijn inderdaad de naam in haar paspoort is. Een Twitterstorm breekt los en Anna Steijn duikt onder in haar woonboot in Amsterdam. (1)

Wie is Anna Steijn? Op 12 maart 2001 schrijft de Telegraaf over de succesvolle cabaretiére: "De lach van Anousha Nzume vult de woonboot die zij met haar blonde Hollandse man Martijn deelt in een Amsterdamse gracht. Met de ogen dicht klinkt ze puur Nederlands, maar aan tafel zit een donkere vrouw zich op te maken voor de fotograaf. Met alles wat zij in zich heeft, staat Anousha Nzume vanaf morgenavond op de planken in haar eigen cabaretshow in het Amsterdamse Bellevue -theater."    

Lumumba
Vader Nzume is afkomstig uit een klein jungledorp tussen vier heuvels in het toen nog Britse deel van Kameroen. Op eigen kracht(..) wist hij aan zijn omstandigheden te ontsnappen.Hij wilde koste wat kost studeren. Hij had linkse ideeën en dat betekende in hartje Koude Oorlog: studeren op de Patrice Lumumba Universiteit in Moskou.

Wat kan een Kameroense student anders doen, dan in Moskou over straat lopen? Daar valt hij enorm op. Niet vanwege zijn huidskleur, maar vanwege zijn schoenen. De moeder van Anna Steijn, een studente Biochemie, loopt achter Nzume aan. Geen plateauzolen, valt haar op. Straat na straat loopt ze achter deze wonderlijke Afrikaanse man met rare schoenen aan . Uiteindelijk stelt hij zich aan haar voor. De vlam slaat in de pan. Precies negen maanden na hun huwelijk, wordt Anna Steijn geboren. (Het Parool 6 april 2002)

Omdat Kameroen inmiddels onafhankelijk is geworden, kan hij niet meer terug, want hij is met zijn denkbeelden op de zwarte lijst terechtgekomen. Met vrouw, Anousha en twee kinderen uit een eerder, gedwongen stamhuwelijk trekt Nzume naar het Westen, en uiteindelijk naar Nederland. De relatie houdt geen stand. Vader Nzume vertrekt weer naar Kameroen, met achterlating van zijn vrouw en dochter Anna. (Telegraaf 12-3-2001)

CPN poster
Anna Steijn over die periode: 'Toen mijn vader en moeder trouwden, mocht mijn moeder het land uit. Mijn vader is arts en hij wilde zoveel mogelijk praktijkervaring opdoen, opereren, kilometers maken. Mijn moeder is biochemicus en ze kon aan de slag bij de Universiteit van Amsterdam. Mijn vader ging na een paar jaar terug naar Kameroen, mijn moeder wilde niet mee. Wij bleven achter in Buitenveldert, op de grens met Amstelveen, in een pensioenfondswoning van Philips."(Het Parool 6 april 2002)

De moeder van Anna Steijn blijft de communistische ideologie trouw en hangt tijdens de verkiezingscampagne een poster van de CPN achter het raam. Ondanks dat, kijkt ze neer op de leraren van Anna Steijn. "Die hebben niet eens een universitaire opleiding. Burgerlijke sukkels zijn het". Ze trouwt na het huwelijk met Nzume nog drie keer. (Het Parool 6 april 2002)

Spoetnikker
De geachte lezer van deze biografie krijgt hopelijk nu al medelijden met Anna Steijn. Buitenveldert, hockey, moeder is bio-chemicus, vader is arts, Montessorischool. Echt een leven in de slums van Amsterdam. Toch is ze ongelukkig, omdat ze op school wordt uitgescholden voor 'Spoetnikker', vanwege haar Russisch Kameroense achtergrond.

In Amstelveen probeert Anna aanvankelijk zich nog aan te passen aan de blanke hockey-meiden, maar uiteindelijk kiest ze toch voor een zwarte identiteit. Ze gaat op bezoek bij de  Bakossi stam, van haar vader.

"De Bakossi zijn heel sterk, tovenaars, iedereen is bang voor ze, ze kunnen doden met hun blik. Heel bijzonder. Ik ging daar voor het eerst naartoe als zeventienjarige, met een walkman en een T-shirt met 'Fuck Society', maar daar gingen mijn zwarte T-shirt en mijn zonnebril snel af, hoor. Ik voelde echt een band met mijn voorouders, met de aarde. Mijn eerste geliefde was ook een Bakossi. Fantastisch was dat, het klopte helemaal." (Het Parool 6 april 2002)

'Everything happens for a reason'.
Teruggekomen in Amstelveen, bezoekt Anna Steijn de Kleinkunstacademie, staat in musicals, is achtergrondzangeres, doet mee aan theaterproducties, heeft een rol in Vrouwenvleugel, treedt op met Nena. Ze woont vervolgens drie jaar in New York. Haar laatste productie daar heet 'Everything happens for a reason'.

Anna Steijn over die periode: "Het is niet mijn droom een nepnegerin te zijn, alleen om op tv te komen. Ik zat bij de laatste drie voor een rol in As The World Turns en die kreeg ik net niet. Mijn agent zei: 'Change your nose, take bigger boobs and drop the last five pounds". De kosmetisch operatie aan haar neus blijkt te duur te zijn. Ze keert terug naar Nederland.

Haar collega Audrey Bolder, van cabaretduo Bolder & Plante, overtuigt Anna dat zij klaar is voor haar eigen programma. Waarmee zij prompt tweede wordt op het Leids cabaretfestival. Het is een komisch programma.

BN/De Stem schrijft op 7 november 2002: "(Het gaat over) een babytje met kleine zwarte krullen' in haar eerste cabaretsolo Eiland. Met haar kleurrijke autobiografie als verhaallijn en haar veelzijdige stem creeert ze een sfeer waarin humor en ontroering elkaar subtiel afwisselen."

Voorspel
Op 16 mei 2003 wordt haar cabaretvoorstelling "Voorspel" geannuleerd wegens zwangerschap.
Tijdens de zwangerschap en het vroege moederschap ontwikkelt Anna Steijn een groter zwart bewustzijn, dat zich vooral richt op de manlijke reizigers in de trein:

"Ik raak echt in shock als de trein aankomt en daar staat een vrouw met een kinderwagen die eruit moet, of een bejaarde, en je ziet hoe de Nederlandse mister modaal haast heeft om die trein in te komen. Dan zeg ik wel: mag die mevrouw even uitstappen? Want over het gedrag van de gemiddelde Nederlandse meneer lees je nauwelijks, dus in zo'n geval ga ik er echt pontificaal voor staan en zeg: ik help deze mevrouw even. En omdat ik zo donker ben, durven ze tegen mij niet zo gemakkelijk wat te zeggen. Trouwens, ik zit nooit zonder tekst, ik zet mijn black voice op en ga de discussie wel aan."

Toch zijn er ook momenten van zelfinzicht bij Anna Steijn. Bijvoorbeeld in het interview voor Opzij (1-1-2004) "Ik zat (...)op een musicalopleiding waar ik helemaal niet paste en worstelde met mijn gemengde achtergrond. (...)  Ik heb ook een tijd het gevoel gehad dat ik nergens echt bij hoorde.
 Dat lag vooral aan mezelf, mijn omgeving viel me er niet mee lastig.  

Dat zelfinzicht duurt helaas niet lang. Al gauw krijgen de Marokkanen er van langs. In het artikel Overaangepaste Überallochtoon Trouw (April 22, 2004) zegt Anna Steijn:

"Ik wordt zelden meer uitgescholden. Dat komt omdat alle aandacht bij de Marokkanen ligt. (...)Kijk, daar voel ik mij bedreigd. Bovendien, die meiden hebben prachtig haar en een mysterieus uiterlijk. 
Dus een hoofddoek dragen? Prima! Als ze maar zo snel mogelijk van de huwelijksmarkt af zijn." 

Bekende Nederlander
Trouw schrijft echter ook: "Anousha Nzume heeft een tijdje het tv-programma 'Beauty en zo' gepresenteerd; heerlijk vond ze al die aandacht ineens. Ze wilde namelijk heel graag een Bekende Nederlander (BN) worden: meer Nederlander dan Bekend overigens. "

Op een gegeven moment komt dan toch de aap uit de mouw: Soepsiedie. Het Parool (20-4-2004) schrijft in een recensie van haar theaterstuk Voorspel: "Stiekem is ze stikjaloers op alle aandacht die Marokkanen krijgen. "Waar blijft mijn subsidie?" 

Anna Steijn heeft een matig succes met haar theaterproducties. De deelname aan TV-programma's zet meer zoden aan de dijk. Toch breekt ze niet door. Nu ze door middel van haar eigen teksten geen bekende Nederlander kan worden en de bekendheid beperkt blijft, gaat ze andere mensen lastig vallen. Vier jaar na de theatershow Voorspel komt ze weer in het nieuws en gaat met een moralistische ijver los op alles en iedereen die de zwarte identiteit niet serieus neemt.

In een ingezonden brief in het Parool ( 15-4-2008): "We leven toch in een land waar vandaag de dag alles gezegd kan worden. Het liefst zo hard mogelijk, zonder rekening te houden met de gevoelens van anderen. Althans, niet met de gevoelens van bijvoorbeeld de zeur-Surinamers ('De slavernij is afgeschaft, get ovet it.'), de anti-Fitna-lobby ('Stel je niet aan, het is maar een film.'), de Afrikanen ('Moet je maar niet illegaal zijn.') en natuurlijk de Antilliaanse hangjongeren ('Ga herrie schoppen op je eigen eiland.').
Gevoelens waar duidelijk wel rekening mee wordt gehouden zijn de veelbesproken onderbuikgevoelens van Het Volk."

Bovendien is Anna Steijn zo vriendelijk aan de lezers van het Parool uit te leggen hoe het spel 'Zap de Neger' werkt: "Je gaat met je vrienden achter de tv zitten, en gooit om beurten met de dobbelsteen. Het aantal ogen dat je gooit, zap je met de afstandsbediening vooruit. Het aantal negers dat op dat moment in beeld is, is het aantal glaasjes dat je moet drinken. Heel simpel maar ook heel doeltreffend.' Gelukkig heet het spel niet 'Zap de bleekscheet', anders hadden we ons allang een alcohol vergiftiging gedronken."
Een jaar later, in 2009, is het woord neger voor Anna Steijn opeens onbespreekbaar. In NRCnext (15-9-2009) schrijft ze:

"Maar waarom raakt het me elke keer weer? Ben ik zo gevoelig? Het maakt ook uit wie het tegen me zegt, merk ik. Medenegers? Minder erg. Blanken? Erg. En op de een of andere manier voelt het helemaal aanmatigend uit de mond van zo'n oudere, gearriveerde blanke columnist. (Youp van 't Hek) Waarom wil ik, kortom, uit sommige monden en in sommige situaties geen 'neger' horen?
Nero betekent zwart in het Latijn. Necra is Grieks voor zwart. Niet alle zwarten zijn negers. In India zijn genoeg niet-negers die een stuk zwarter zijn dan de gemiddelde neger. In Afrika ben je alleen neger wanneer je ten zuiden van de Sahara bent geboren. Een zwarte Tunesiër is dus geen neger en zal het nooit worden. (...)
Dat neger na bijna vierhonderd jaar een soort geuzennaam is geworden, vind ik een mooie breuk met de pijnlijke historie van het woord. Maar het maakt wél uit wie het woord gebruikt tegen wie, en in welke context. Ieder woord kan een negatieve connotatie hebben. Het kan dus beledigend zijn als iemand in een bepaalde situatie neger tegen mij zegt of het over negers heeft, terwijl ik helemaal niet beledigd ben als een ander persoon in een andere situatie zwartjoekel tegen me zegt."

Bakfietsmoeder in de grachtengordel
Anna Steijn woont intussen nog steeds met haar blanke man en haar kinderen op een woonboot in de Grachtengordel. In plaats van te genieten van het leven, vecht ze altijd met haar zwarte identiteit die zo verschilt van de Surinaamse- en Antilliaanse- identiteit in de Bijlmer. Gelukkig brengt de 'Black Lives Matter' beweging uit de Verenigde Staten haar redding.

In het boek van Robert Vuijsje 'Alleen maar nette mensen' valt een joodse jongen op grote Surinaamse vrouwen. Mag niet. Dit wordt door cabaretière Anna Steijn in het tv-programma De wereld draait door getypeerd als "koloniaal seksisme". Ze laakt de manier waarop hij zwarte vrouwen portretteert. (5-1-2010 NRCnext). Later protesteert ze tegen het uitspreken van de Anton de Kom-lezing dooor Robert Vuijsje.

Ook na 2010 blijft Anna Steijn door middel van de Black Lives Matter beweging rond Quinsi Gario en Sunny Bergman de mensen lastig vallen met haar gebrekkige zwarte identiteit.

Daar is gelukkig Zwarte Piet
"Op zaterdagochtend moeten de kinderen om half negen op het hockeyveld staan. Gelukkig wordt mijn man 's ochtends iets makkelijker wakker dan ik." 's Middags komt haar Russische moeder Russisch koken bij hen thuis. Pilmenie, heet het gerecht dat ze gaat maken. ,,Het is een soort ravioli met zure room en dille." En dat eten ze dan gezellig met de hele familie op. Zaterdagavond blijven Nzume en haar gezin thuis en gaan ze vroeg naar bed. Zondag wordt een spannende dag voor Nzume.
,,Ik heb samen met het Piet-make-over-team een bootje gehuurd waar onze eigen gekleurde pieten op varen." Piet-make-over-team? ,,Samen met onder meer Jörgen Raymann, Tanja Jess en Rosanna Kluivert ben ik een Facebookpagina begonnen. Bekende Nederlanders - niet per se donkere Nederlanders - zoals Halina Reijn, leggen in een kort filmpje waarom ze vinden dat Zwarte Piet toe is aan verandering, aan een make-over." Nzume noemt het een positieve stem in een keihard debat over de knecht van Sinterklaas. (NRC.NEXT 15 november 2014)

Dus haar man brengt de kinderen naar de hockeyclub en de bakfietsmoeder Anna Steijn gaat lekker protesteren tegen Zwarte Piet. 's Avonds Russisch eten met haar moeder. Dat is een mooie omschrijving van de zwarte strijd. We hopen maar dat ze nu eindelijk een Bekende Nederlander wordt, dan hebben we weer even rust.

(1) Verder onderzoek  leert, dat Anna Steijn zich in 1992 nog Anna Nzume noemt en in 1993 in een rouwadvertentie in de Telegraaf voor het eerst op 24-jarige leeftijd, de naam Anousha Nzume aanneemt.